Θεωρητικές καταβολές

Η έννοια της αξιολόγησης έχει αναπτυχθεί με ιδιαίτερα γοργούς ρυθμούς κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών και σε θεωρητικό - ακαδημαϊκό και σε πρακτικό επίπεδο. Η αξιολόγηση δημοσίων πολιτικών και προγραμμάτων, η αξιολόγηση της ποιότητας, της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας της δημόσιας διοίκησης, καθώς και η αξιολόγηση πολιτικών προσώπων έχουν αναπτυχθεί σημαντικά σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο. Η εκτίμηση των αποτελεσμάτων, η μέτρηση της διοικητικής ικανότητας και η αξιολόγηση ατόμων και υπηρεσιακών μονάδων στη βάση πραγματικών αποτελεσμάτων παρουσιάζει ενδιαφέρον ως σημαντικό κομμάτι (ή και ο πυρήνας) της διοικητικής μεταρρύθμισης στο πλαίσιο των αρχών του νέου δημόσιου μάνατζμεντ (new public management). Επιπλέον, η έννοια της αξιολόγησης ως μιας λογικής και δημοκρατικής διαδικασίας που θεμελιώνει τη δημοκρατία και προάγει την ποιότητά της ενυπάρχει στη διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης, στην ανταλλαγή απόψεων στο πλαίσιο ενός γόνιμου και εποικοδομητικού διαλόγου και στην εκτίμηση δημοσίων πολιτικών για τη λήψη αποφάσεων για τα κοινά, καθώς και στην αποτίμηση του έργου της πολιτικής και της κρατικής εξουσίας.

Αν και η αξιολόγηση, ως επιστημονικό εργαλείο μέτρησης αποτελεσμάτων και των επιπτώσεών τους, δεν συναντάται σε φιλοσοφικά κείμενα, αποτελεί θεμελιώδη αρχή της αρχαιοελληνικής πολιτικής φιλοσοφίας η έννοια της αρετής ως απαραίτητου χαρακτηριστικού του κυβερνώντα (ή των κυβερνώντων) και της ενάρετης δράσης του για την εξυπηρέτηση του κοινού καλού. Άλλωστε ο ρόλος της Εκκλησίας του Δήμου και της λειτουργίας της αγοράς ήταν η δημόσια διαβούλευση, η ανταλλαγή απόψεων και η εκτίμηση πολιτικών για τη λήψη αποφάσεων για τα κοινά, καθώς και της αποτίμησης του έργου της πολιτικής εξουσίας. Υπό αυτό το πρίσμα η έννοια της αξιολόγησης ως μιας λογικής και δημοκρατικής διαδικασίας που θεμελιώνει τη δημοκρατία και προάγει την ποιότητά της ενυπάρχει τόσο στην αρχαία ελληνική πολιτική φιλοσοφία όσο και στην πολιτική δράση. Στο πλαίσιο αυτό, η εννοιολογική σύνδεση της αξιολόγησης με τις αρχές της αρχαιοελληνικής πολιτικής φιλοσοφικής σκέψης είναι απαραίτητη.

Η έννοια της αρετής, όπως αυτή παρουσιάζεται στα φιλοσοφικά κείμενα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, όπου ο κυβερνήτης (ο «φιλόσοφος-βασιλιάς») δεν επιδιώκει την απόκτηση δύναμης, αλλά έχει την άμεση αντίληψη της ιδέας του καλού που σε μια πολιτικά οργανωμένη κοινωνία (στην πόλη) είναι το κοινό καλό. Επομένως, η διακυβέρνηση δεν αποβλέπει στα οφέλη και δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντα των ατόμων που βρίσκονται στην εξουσία, αλλά επιδιώκει το κοινό καλό. Άλλωστε, η καλή (ενάρετη) ζωή επιτυγχάνεται στην κοινωνία (πόλη) μέσω του συνδυασμού της λογικής με την αρετή. Για τον Αριστοτέλη, η κοινωνία (πολιτική κοινότητα) αποτελεί ένα κοινό ηθικό έργο.

Οι πολιτικές ιδέες του Αριστοτέλη προσφέρουν, ενδεχομένως, τα πρώτα ψήγματα της έννοιας της αξιολόγησης. Η διεπιστημονική και πολύπλευρη προσέγγιση της φιλοσοφίας του, η υιοθέτηση όρων και εννοιών των θετικών επιστημών για την ανάλυση και κατανόηση του δημοσίου βίου και της πολιτικής ζωής και η χρήση της εμπειρικής ανάλυσης προσφέρουν έναν πολύτιμο συνδυασμό μελέτης των κοινωνικών φαινομένων και της πολιτικής. Η υποστήριξη του ρόλου της εκπαίδευσης και της διαπαιδαγώγησης των πολιτών για την ανάπτυξη ηθικών αρχών και τη δημιουργία των κατάλληλων αρετών για τη συμμετοχή στο δημόσιο βίο και για την ενίσχυση της ποιότητας της δημοκρατίας εξακολουθούν να είναι ιδιαιτέρως επίκαιρες και αποτελούν στοιχειώδη προϋπόθεση οιασδήποτε μορφής συμμετοχής των πολιτών στην πολιτική διακυβέρνηση, την ενδυνάμωση της θέσης της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και για την εφαρμογή πολιτικής αξιολόγησης.

Το Σωματείο ΖΗΤΑ ενστερνίζεται τις αρχές και τις αξίες της δημοκρατικής και ανθρωποκεντρικής λογικής και φιλοσοφίας της αξιολόγησης, ως έννοιας και ως διαδικασίας, που προάγει τη δημοκρατική εκδοχή της ποιότητας στη διοίκηση και ενισχύει την ποιότητα της ίδιας της δημοκρατίας. Δεν περιορίζεται σε μια οικονομική μόνο εκδοχή της αξιολόγησης, αλλά υιοθετεί μια δημοκρατική και ανθρωποκεντρική λογική δίνοντας έμφαση στη δημοκρατική διακυβέρνηση, την κοινωνική ευαισθησία, τη διαφάνεια, τη νομιμότητα, τη λογοδοσία, τη δημόσια ηθική, τη βιώσιμη ανάπτυξη, την εξυπηρέτηση του πολίτη, καθώς και στην ποιότητα, την αποδοτικότητα και την αποτελεσματικότητα.